कार्श्य

1.व्याधी परिचय

-संतुलित भोजनाचा अभावामुळे उत्पन्न

-रसधातु उत्पत्ती सम्यक स्वरुपात होत नाही

-यामुळे अन्य धातुमध्ये क्षीणता उत्पन्न

---

2. प्रमुख संदर्भ ग्रंथ

- चरक संहिता सुत्रस्थान- अध्याय 21

- सुश्रुत संहिता सुत्रस्थान- अध्याय 15

- अष्टांग संग्रह सुत्रस्थान- अध्याय 24

---

3. व्याख्या

- शुष्कस्फिकउदरग्रिवो धमनी जालसंतत|

त्वगास्थीशेषअतिकृष स्थुलपर्वा नरोमतः|

-च. सु. 21/15

- ज्या पुरुषामध्ये नितम्ब, उदर, ग्रीवा शुष्क होतात

- शरीरावरील धमन्यांचे जाळे द्रुष्टीगोचर होते

-संधी स्थुल होतात

---

4. हेतू

- सेवारुक्षान्नपानान लंघन प्रमिताशन|

क्रियाअतियो शोकस्या वेगनिद्राविनिग्रह||

रुक्षस्यउध्वर्तन स्नानास्याअभ्यास प्रकृती जरा|

विकारनअनुशय क्रोध कुर्वंती अतिकृश नरम्||

-च. सु. 21/11-12

- आहारजन्य निदान

-अल्प प्रमाणात भोजन

-रुक्ष अन्नपान

-उपवास

- विहारजन्य निदान

-अति शारीरिक व मानसिक कार्य

-अतिशोक करणे

-निद्रा व अन्य वेग धारण करणे

-रुक्ष उद्वर्तन

-स्नान

-व्रुद्धावस्था

-वात प्रक्रुति

---

5. संप्राप्ती

- निदान सेवनामुळे रसधातूची अल्प उत्पत्ती.

- यामुळे बाकीच्या धातुंचे पोषण न होउन कार्श्य उत्पन्न

-तसेच हेतु सेवनामुळे वातप्रकोप होतो, त्यामुळे मांस व मेद यांचे उपशोषण होते व कार्श्यता उत्पन्न

---

6. संप्राप्ती घटक

- दोष- वात प्रधान

- दुष्य- रस

- अधिष्ठान- सर्व शरीर

- स्त्रोतस- रसवह स्त्रोतस

- व्याधी स्वभाव- नवीन-म्रुदु, जीर्ण-दारुण

- साध्यासाध्यत्व- कष्टसाध्य

---

7. लक्षणे

- शुष्कस्फिकउदरग्रिवो धमनी जालसंतत|

त्वगास्थीशेषअतिकृष स्थुलपर्वा नरोमतः|

-च. सु. 21/15

- नितम्ब प्रदेशी शुष्कता

- उदर प्रदेशी शुष्कता

- ग्रीवाप्रदेशीप्रदेशी शुष्कता

- धमनीजाल द्रुष्टीगोचर होणे

- अस्थी व त्वचा शिल्लक आहे असे वाटते

- संधी व पर्वभाग मोठे व जड वाटतात

---

8. उपद्रव

- प्लीहा कासः क्षय श्र्वसो गुल्मोअर्शांस्युदराणि च।

क्रुशं प्रायोअभिधावन्ति रोगाश्र्च ग्रहणीगताः।।

च.सु. 21/14

- प्लीहाव्रुद्धी

- कास

- क्षय

- श्वास

- गुल्म

- अर्श

- उदररोग

- ग्रहणी दोष

---

9. चिकित्सा

- निदान परिवर्जन

- पंचकर्म

-बाह्य व आभ्यंतर स्नेह प्रयोग

-अनुवासन बस्ति

-ब्रुंहण बस्ति

-मात्रा बस्ति

- औषधी प्रयोग

-च्यवनप्राश

-शतावरी चुर्ण

-प्रवाळ पंचाम्रुत

-चित्रकादि वटी

-द्राक्षारिष्ट

---

10. पथ्यापथ्य

-आहार

-नवान्न

-नवमद्य

-मांसरस

-दधि, दुग्ध, घ्रुत, इक्षु प्रयोग

-स्निग्ध व मधुर द्रव्य प्रयोग

-विहार

-स्वप्नो हर्षः सुखा शय्या मनसो निर्वुत्तिः शमः।

चिन्ताव्यवायव्यायामविरामः प्रियदर्शनम।।

-च.सु. 21/29

-निद्रा

-हर्ष

-सुखद शय्या

-मानसिक विश्राम

-प्रियजनांच्या सहवासात राहणे

---

To download PDF file CLICK HERE

To download PPT file CLICK HERE

To watch video CLICK HERE