स्थौल्य
- Vishal Tarole
- Mar 10, 2021
- 2 min read
1. परिभाषा
स्थौल्यस्या भावा स्थूलता लक्षण|
च. सु. 16
-स्थूलतेचा भाव म्हणजे स्थौल्य
-चिरकारी व्याधी
-याप्य व्याधी
-अत्यंत पीडाकर व्याधी
-अष्टविध निंदनीय व्याधींमध्ये समावेश
2. व्याख्या
-मेदोमांसअतिवृद्धत्वात चलस्फिकगुदस्तन:|
आयथोपचय अउत्साहो नारो अतीस्थूल उच्च्यते||
च. सु. 21/9
- मेदासह मांसधातूची अस्वाभाविक वाढ
-नितंब, उर, स्तन यांची अतिरिक्त वृद्धी
-कोणतेही कार्य करण्याचा उत्साह नसणे
-दारूण विकार उत्पन्न होताना दिसतात
3. मेद वृद्धी
- तथा मेदस्तथा श्रमन श्रमारुप चेष्ठीते श्वास स्फिकस्तनोदरलंबनम|
-अ.ह्रु.सु.
4. मेदोदरविकार
-ग्रंथीवृद्धि गलगंडार्बुद मेदोजोष्टप्रकोपा:|
मधुमेहअतिस्थौल्यअतिस्वेद प्रभूतयो मेददोषजविकार||
- सु. सु. 24
5. प्रमुख संदर्भ ग्रंथ
- चरक संहिता सुत्रस्थान- अध्याय 21
- सुश्रुत संहिता सुत्रस्थान- अध्याय 15
- अष्टांग संग्रह सुत्रस्थान- अध्याय 24
6. हेतू
-तत अतीस्थूल अतीसंपूर्णत गुरु मधुर स्निग्धपयोगात|
अव्यायामात अव्यवायात दिवास्वप्नात हर्षनित्यत्वत|
अचिंतत्वात बीजस्वभावात उपजायंते||
-च. सु. 21/4
- आहारज
- अति मात्रेमध्ये खाणे. भूक नसताना खाणे
-अति मात्रेमध्ये गुरु, मधुर, स्निग्ध आहाराचे सेवन
- विहारज
- व्यायाम व मैथुन न करणे
- चिंता न करणे
- बीजदोष
7. संप्राप्ती
-हेतुसेवनामुळे मेदव्रुद्धी
-मेदव्रुद्धीमुळे स्त्रोतोरोध व वायु विमार्गगत
-वायु विमार्गगत झाल्यामुळे कोष्ठामध्ये संचार व जाठराग्नी संधुक्षण
-प्रदीप्त जाठराग्निमुळे आहाराचे पचन व शोषण व अधिक क्षुधा
(धात्वाग्नि संधुक्षण न होता जाठराग्नि संधुक्षण होत राहते)
8. संप्राप्ती घटक
- दोष- त्रिदोष
- दुष्य- मेद
- अधिष्ठान- सर्व शरीर, विशेष स्थान स्फिक, नितंब, उदर
- स्त्रोतस- मेदोवह स्त्रोतस
- व्याधी स्वभाव- दारुण
9. पूर्वरूप
- मेदसंचय होण्यास सुरुवात
- मेदसंचिती सुरुवात प्रथम उदरभागी
- आलस्य
- स्वेदप्रव्रुत्ती
- श्रमाने श्र्वास
10. लक्षणे
-अतिस्थुल तावत आयुष्योर्हासो जवोपरोधः क्रुच्छ्रव्यवायता दौर्बल्य दौर्गंध्यं स्वेदाबाधः क्षुदतिमात्रं पिपासातियोगश्चेति भवन्ति अष्टदोषाः।।
-च.सु. 21/4
1. आयुष्य कमी होणे
2. जवोपरोधः
3. क्रुच्छ्रव्यवायता
4. दौर्बल्य
5. दौर्गंध्यं
6. स्वेदाबाध
7. अतिक्षुधा
8. अतित्रुष्णा
11. साध्यासाध्यत्व
- वाग्भटांनी असाध्यता स्पष्ट केली आहे
- मेदधातुचे लेखन करावे परंतु वातप्रकोप होउ नये या विरुद्धोपक्रमामुळे असाध्य
12. चिकित्सा
- निदान परिवर्जन
- आहार
-वातघ्न, कफघ्न, मेदोघ्ण आहाराचे सेवन करावे
-गुरु पण अपतर्पण आहाराचे सेवन
-तक्र सेवन
-आहार रुक्ष, उष्ण, तीक्ष्ण असावा
-मधुदक उपयोग
-उपवास
-कोष्ण जलपान
- विहारज
-जागरण करावे
-चिंतन करावे
-रुक्ष उद्वर्तन
-व्यायाम करावा
-पंचकर्म
-रुक्ष, उष्ण, तीक्ष्ण, लेखन द्रव्यांचा बस्ती
-वुषकदी गन मधील द्रव्यांचा उपयोग करावा
- रुक्ष द्रव्यांचे उद्वर्तन
-औषधे
-त्रिफळा गुग्गुळ
-चंद्रप्रभा वटी
-स्वेदोहर लेप
-आरोग्यवर्धिनी
- नैसर्गिक चिकित्सा
-मृत्तिकालेप
-आतप सेवन
-व्यायाम
-योगासने
To download pdf file CLICK HERE
To download ppt file CLICK HERE
To watch video on YouTube CLICK HERE
Comments